Prej më shumë se një viti, qindra afganë janë strehuar në Shqipëri, pas rrëzimit kaotik të qeverisë në vendin e tyre gati një vit më parë. “Washinton Post” ka mbërritur në Shqipëri për të bërë një shkrim lidhur me situatën e afganëve në Shqipëri. Washington Post shkruan se të paktën 780 prej tyre janë të strehuar në resortin Rafaelo në Shëngjin. Në një reportazh të gjatë, gazeta shkruan se këta afganë nuk e dinë se çfarë do bëhet me fatin e tyre. Ndërkohë që administrata e presidentit Joe Biden, pretendon se nuk ka asnjë detyrim për të paguar shpenzimet e afganëve në Shëngjin me pretedimin se janë larguar nga vendi më pas 31 gushtit.
21-vjeçari nuk e kuptoi në atë kohë, por hipi në avionin e gabuar që largohej nga Afganistani. Ajo që ai dinte gushtin e kaluar ishte se mes kthimit të talebanëve në pushtet dhe kaosit të tërheqjes së SHBA-së nga Afganistani, një arratisje ishte vendimi më i mirë. Dhe ende është. Sigurisht këtu, në bregun e butë dhe të zhytur në diell të Detit Adriatik, në një komb të vogël evropian më shumë se 2600 milje larg shtëpisë ku – ndryshe nga shumë vende më të mëdha – qeveria dhe komuniteti, i pritën afganët krahëhapur.
Por një vit pasi përpjekjet e guximshme të kaq shumë njerëzve ndihmuan dhjetëra mijëra afganë të largoheshin nga vendi i tyre ndërsa qeveria e tyre ra, shumë gjëra të tjera janë bërë të qarta. Së pari, një evakuim nuk ishte domosdoshmërisht një rrugë për strehim në Shtetet e Bashkuara, siç prisnin shumë. Dhe mund të mos jetë kurrë për mijëra të evakuuar që u vendosën në vende të tjera si Shqipëria, Emiratet e Bashkuara Arabe, Iraku, Meksika, Greqia dhe Uzbekistani.
Shqipëria ishte një nga vendet e para që hapi dyert për afganët kur talebanët morën pushtetin më 15 gusht 2021. Brenda pak orësh, kryeministri Edi Rama i kishte njoftuar botës se kombi ballkanik do të shërbente si një “vend tranzit” për të evakuuarit afganë. Administrata Biden, e cila u përball me kritika të forta për mënyrën se si i dha fund luftës së SHBA-së në Afganistan dhe nuk arriti të evakuonte shumë nga aleatët e saj afganë, thotë se kurrë nuk ka premtuar se do të sigurojë strehim për të gjithë. Kjo përgjigje nuk u përshtatet mirë të evakuuarve dhe mbështetësve të tyre, të cilët vërejnë se Presidenti Biden tha se Shtetet e Bashkuara nuk do t’i lënë pas aleatët e tyre.
Faktori më i rëndësishëm për të përcaktuar se cilët të evakuuar afganë gjetën shtigje të shpejta për të zbarkuar në Shtetet e Bashkuara nuk ishte forca e lidhjeve të tyre me SHBA. Ishte nëse ata arritën të futeshin që zyrtarët qeveritarë e quajnë “bisht gri” – një avion ushtarak amerikan – poërkundrejt një “bisht i bardhë” – një avion komercial ose me qira; një aeroplan normal. Më shumë se 76,000 afganë zbritën përfundimisht në bazat ushtarake amerikane vjeshtën e kaluar dhe u transferuan më tej në Shtetet e Bashkuara. Shumica e atyre afganëve që hipën në “bishtin e bardhë” nuk zbarkuan në bazat amerikane. Ata zbarkuan në vende të tjera.
Ishte akti hapës i një rrëmuje burokratike njëvjeçare që vetëm tani po shkon drejt një zgjidhjeje – për disa. Një student universiteti dhe vëllai i tij janë vendosur në dhomën e tyre të hotelit në Rafaelo Resort në Shëngjin, Shqipëri, ku kanë qëndruar për gati një vit. Për studentin, vëllezërit e motrat e tij dhe qindra si ata që u çuan në Shqipëri, një vend për të cilin nuk kishin dëgjuar kurrë – tani janë lënë në harresë. Për gati një vit, ata kanë jetuar në një hotel të gjerë plazhi në Shëngjin, një qytet turistik me një shtresë të gjatë e të gjerë rëre në bregdetin verior të Shqipërisë, pak më shumë se një orë me makinë nga kryeqyteti, Tirana.
“Ushqimi është i mirë dhe dhoma është e mirë,”- tha studenti, vëllai i të cilit kishte punuar për amerikanët dhe i cili foli në kushte anonimiteti për të mbrojtur të afërmit në Afganistan nga hakmarrja e mundshme prej talebanëve.
“Por ne jemi në një burg psikologjik sepse nuk e dimë se çfarë do të ndodhë.”
Afganistani nuk ishte lufta e Shqipërisë dhe Shqipëria nuk ishte një destinacion i qartë për afganët që ikin. Gjatë luftës së saj 20-vjeçare në Afganistan, qeveria amerikane kishte shpenzuar triliona dollarë për të ndërtuar një qeveri, shoqëri civile dhe forca të armatosura në vendin e Azisë Qendrore. Ajo kishte vendosur rreth 800,000 trupa amerikane dhe mijëra punëtorë dhe kontraktorë të tjerë qeveritarë. Vëllai i studentit kishte shërbyer si përkthyes për Forcat Speciale të SHBA-së dhe u bë shtetas amerikan. Motra e tyre kryesonte një shkollë vajzash të pakicës fetare Hazara, e financuar nga paratë e ndihmave të huaja. Familja kishte përfituar nga idealet dhe institucionet liberale që solli Amerika.
Studenti nuk kujtonte një Afganistan pa Amerikën. Dhe Amerika është vendi ku – ai dhe shumë nga të evakuuarit e tjerë, të cilët kishin punuar për organizatat amerikane, kishin studiuar në universitetet amerikane ose kishin marrë trajnime të financuara nga qeveria amerikane – menduan se po shkonin.
Si një nga vendet anëtare më të vogla dhe më të varfra të NATO-s, Shqipëria dërgoi pak më shumë se 4100 trupa gjatë 20 viteve në Afganistan. Por në fillim të evakuimit të udhëhequr nga SHBA, kryeministri shqiptar Edi Rama tha se vendi i tij, një aleat i vendosur i SHBA-së, ishte i përgatitur të mirëpresë mijëra afganë të ikur.
“Shtetet anëtare të NATO-s duhet të kujdesen për njerëzit që ishin aty për ne dhe punuan për ne, besuan në atë që po sillnim atje dhe u rreshtuan me atë që donim për të ardhmen e Afganistanit,”-tha ai në një intervistë këtë muaj.
“Dhe 30 vjet më parë, sinqerisht, ne ishim si afganët. Po arratiseshim dhe kishim nevojë për strehim dhe ishim të strehuar”.
Kishte shumë më tepër përpjekje për të ikur nga Afganistani në ato tre javët e fundit. Kështu, organizatat jofitimprurëse amerikane dhe grupet e veteranëve që po luftonin për të evakuuar partnerët e tyre afganë. Shumë e telefonuan Ramën.
Brenda pak muajsh, Shqipëria kishte marrë rreth 2500 afganë.
“Pritja jonë, duke pasur parasysh bisedat tona me Departamentin e Sigurisë Kombëtare … ishte që të gjithë do të dilnin jashtë brenda dy javëve të para të dhjetorit,”-tha Jason Kander, një veteran i Afganistanit dhe ish-sekretar i shtetit të Misurit, Projekti i Shpëtimit në Afganistan.
Rama, i cili fillimisht kishte thënë se Shqipëria do të shërbente si “vend tranziti për një numër të caktuar emigrantësh politikë afganë që kanë Shtetet e Bashkuara si destinacionin e tyre përfundimtar”, tha më vonë se nuk kishte kurrë një afat kohor të rënë dakord për ato nisje.
Por ai vendosi që herët se nuk do t’i vendoste në një kamp refugjatësh. Ai donte t’u jepte dinjitet dhe qetësi, tha ai. Ai donte t’u jepte atyre “atë që ne donim kur ishim afganë një herë e një kohë”.
Hotelet e larta të plazhit të Shëngjinit, që pastrohen për muajt e dimrit, dukeshin të përsosur. Dhe Rafaelo Resort, një vendstrehim i gjerë me pesë ndërtesa, me tre pishina që mund të strehojë 2,300 të ftuar, tha se do të strehojë shumicën prej tyre.
Akomodimi ishte i kushtëzuar. Rafaelo nënshkroi marrëveshje me organizatat jofitimprurëse dhe filialet amerikane që sollën afganët në Shqipëri, ku secili grup u zotua të mbulonte dhomën dhe bordin për të evakuuarit e tij për një tarifë ditore prej rreth 30 dollarë për person.
Deri në dhjetor, 485 nga 657 dhomat e Rafaelo-s ishin zënë nga më shumë se 1,700 afganë, tha Bledar Shima, menaxheri i përgjithshëm i hotelit, dhe Rafaelo kishin bërë që t’i ngjanin një komuniteti afgan. Ishte një “lloj fshati i tyre”, tha Alyse Nelson, presidentja dhe CEO e Vital Voices, e cila vizitoi grupin e organizatës së saj prej rreth 1,100 afganësh në hotel nëntorin e kaluar.
Fëmijët luanin me topa futbolli nëpër kuvertën e pishinës. Familjet shëtisnin në trotuarin e zbrazët dhe bënin pazar për sende ushqimore në qytetin e afërt të Lezhës.
Studenti i universitetit, i cili ndante një suitë me vëllain, motrën dhe kunatën e tij, lidhi miqësi me të rinj të tjerë afganë. Organizata të ndryshme ngritën një klinikë shëndetësore, si dhe shërbime edukative dhe këshilluese në katin e parë të hotelit.
Për një kohë, Rafaelo ishte thjesht një lehtësim. Afganët atje u kishin shpëtuar talebanëve. Ata kishin ushqim, strehim dhe siguri.
Një e evakuuar në të 20-at filloi t’u mësonte fëmijëve në hotel se si të bënin skateboard. Artistët kanë punuar në murale. Mësuesit ngritën klasa për fëmijët e evakuuar dhe të rriturit. Disa sipërmarrës filluan të shesin ushqime në qytet.
Por kaluan muaj dhe askush në Rafaelo nuk dukej se po “largohej” për në jetën e tyre të re në Amerikë.
Më pas, në dhjetor, Departamenti i Shtetit dha disa lajme: Kushdo që u largua nga Afganistani me një kartë para 31 gushtit dhe po priste në Shqipëri ose në një vend tjetër, do të përfshihej në operacionin “Mirëseardhja e Aleatëve” – që do të thotë se ata kishin të drejtë për rivendosje në SHBA.
Por lajmi vlente vetëm për një pakicë afganësh në Rafaelo. Shumica ishin larguar nga Afganistani me fluturime çarter pas 31 gushtit – kur fluturimet ushtarake nuk ishin më një opsion. Nëse do të dëshironin të vinin në Amerikë, ata do të duhej të provonin fatin e tyre përmes sistemit kompleks dhe të prapambetur të imigracionit ose programit të refugjatëve në SHBA.
Papritur, shumë – së bashku me sponsorët e organizatës së tyre – kuptuan se nuk kishin rrugë të siguruar për në Shtetet e Bashkuara. Lajmi përkoi me një vdekje të papritur, tragjike në familjen e studentit në Afganistan dhe grupi i ri u ndje i pashpresë dhe i frikësuar. Ishte hera e parë që largoheshin nga shtëpia. Ata ishin të gjithë nën 25 vjeç.
“Ne nuk e dinim se çfarë [ne] duhet të bënim,”-tha ai. Motra e tij filloi të qante aq pandërprerë dhe në mënyrë të pakontrolluar, saqë ata bënë disa udhëtime në spitalin publik në Lezhë aty pranë dhe vëllai i tyre shtetas amerikan grumbulloi paratë për t’i vizituar në Shqipëri.
Dëshpërimi jehoi rreth vendpushimit.
“Çfarë ndodh nëse vizat tona refuzohen? Çfarë do të bëjmë në Afganistan? Ne humbëm gjithçka,” tha Parigul Nabizadah, një mësuese që kishte punuar për një organizatë jofitimprurëse me bazë në D.C.
Hoteli thotë se Projekti i Shpëtimit afgan tani i ka borxh mbi 2 milionë dollarë për 380 personat që ka nënshkruar për të sponsorizuar. Projekti i Shpëtimit afgan thotë se qeveria e SHBA-së, e cila në dhjetor miratoi një faturë prej 7 miliardë dollarësh për të financuar zhvendosjen afgane, duhet të jetë përgjegjëse për projekt-ligjin. Dhe Departamenti i Shtetit tha se kjo nuk do të ndodhë.
“Qeveria e SHBA-së nuk ka asnjë përgjegjësi për këta njerëz”, tha një zyrtar i lartë i Departamentit të Shtetit, i cili foli në kushte anonimiteti sipas udhëzimeve të përcaktuara nga departamenti.
“Tatimpaguesi amerikan nuk do ti marrë përsipër shpenzimet.”
Administrata e Biden thotë se nuk i inkurajoi kurrë grupet amerikane që të çonin njerëzit e tyre në Shqipëri dhe se ajo dërgoi një mesazh të qartë vjeshtën e kaluar se çdo ent privat që evakuon afganët do të mbante përgjegjësi për ta – dhe se ata afganë nuk do të kishin një rrugë të garantuar për në Shtetet e Bashkuara.
Por veteranët, anëtarët e shërbimit amerikan dhe të tjerë – duke përfshirë zyrtarë – që morën pjesë në evakuim, thanë se bashkëpunimi i njerëzve në të gjithë qeverinë dhe sektorin civil mes nxitimit të evakuimit gjithashtu mjegulloi linjat e pritjeve.
Ambasadorja e SHBA-së në Shqipëri, Yuri Kim, kishte punuar me Slotkin në Irak. Kështu që Slotkin e thirri atë, duke u lutur: Yuri, duhet të më ndihmosh këtu. Unë kam afganë. Dëgjoj se Shqipëria është e gatshme t’i marrë ato.
Ambasadori e lidhi Slotkinin me Ramën. Slotkin bashkëpunoi me ish-këshilltarin e sigurisë kombëtare H.R. McMaster për të rregulluar një kartë hyrëse.
Tani rreth 800 afganë kanë mbetur. Më shumë se dy duzina foshnjash kanë lindur në Shqipëri që nga mbërritja e grupit. Të paktën një person ka vdekur. Dhe të paktën dy familje u dorëzuan dhe u kthyen në Afganistan. Së shpejti, sezoni turistik do t’i lërë vendin një dimri tjetër të qetë Shëngjin dhe të evakuuarit pyesin se sa prej tyre do të jenë ende atje për ta parë atë.
Administrata shpreson që shumica do të jenë në Shtetet e Bashkuara deri në qershor 2023. Me çdo ditë në harresë, studenti dhe vëllezërit e motrat e tij shqetësohen se në fund mund të kthehen në Afganistan./WP
