Ekzekutimet masive, përdhunimet dhe krimet e tjera të luftës në Ukrainë kanë nxitur dënimin ndërkombëtar të Rusisë dhe thirrjet që ushtarët dhe udhëheqësit e vendit të nxirren përpara një gjykate.
Deri më tani, pjesa më e madhe e diskutimit është fokusuar nëse prokurorët në Gjykatën Penale Ndërkombëtare të OKB-së në Hagë mund të sigurojnë dënime për krime kundër njerëzimit apo edhe për agresion.
Sot prokurorët francezë hapën tre hetime mbi krimet e mundshme të luftës të kryera nga forcat ruse.
Prokurori kundër terrorizmit i vendit tha se do të hetojë sulmet e kryera në qytetet Mariupol, Gostomel dhe Chernihiv, lidhur me aktet në shkurt dhe mars kundër shtetasve francezë me banim në Ukrainë.
Prokurorët kishin hapur më parë një hetim për krimet e luftës për vdekjen e kameramanit francezo-irlandez të Fox News, Pierre Zakrzewski, i cili u qëllua pranë Kievit ndërsa raportonte për luftën. Krimi i gjenocidit , megjithatë, është një pengesë shumë më e madhe, megjithëse një person, presidenti i ashpër i Ukrainës Zelensky këmbëngul se çështja tashmë është ngritur.
Pas vizitës në Bucha, periferinë e Kievit që brenda ditëve të fundit është çliruar nga kontrolli rus, Zelensky qëndroi pranë vendit të një varri masiv të supozuar dhe i bëri thirrje botës që të njohë krimet e luftës të Rusisë si gjenocid.
“Ju qëndroni këtu dhe shikoni se çfarë ndodhi,” tha ai, duke shtuar: “Ne e dimë se mijëra njerëz janë vrarë dhe torturuar me gjymtyrë të prera, gra të dhunuara, fëmijë të vrarë. Është gjenocid.”
Shumë politikanë perëndimorë kanë turpëruar të përmendin termin, megjithëse kryeministri i Spanjës, Pedro Sanchez, tha se rusët duhet t’u përgjigjen këtyre rasteve të pretenduara të krimeve kundër njerëzimit, krimeve të luftës dhe pse jo ta thonë edhe të gjenocidit.
Disa ekspertë të lartë ligjorë pajtohen me Zelensky dhe Sánchez. Ata theksojnë se konventa e OKB-së për gjenocidin e vitit 1948 e përkufizon krimin si akte që kryhen me “qëllim për të shkatërruar, tërësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar”.
Një kombinim i incidenteve të supozuara në terren me retorikë armiqësore nga bashkëpunëtorët e vjetër të Vladimir Putin në Kremlin kombinohen për të përmbushur atë prag, tha Wayne Jordash QC, një avokat anglez që punon në Ukrainë për organizatën e tij, Global Rights Compliance.
Lidhur me incidentet në fushën e betejës, ai iu referua pretendimeve nga Bucha se grupe të tëra burrash të moshës 18 deri në 60 vjeç u ekzekutuan në mënyrë të përmbledhur.
“Kjo tingëllon si ajo që ndodhi në Srebrenicë,” tha Jordash, duke iu referuar masakrës në vitin 1995 të burrave myslimanë boshnjakë gjatë luftës civile në Jugosllavi. Në vitin 2004, Gjykata Penale Ndërkombëtare vendosi se vrasjet e Srebrenicës përbënin gjenocid.
Jordash tha se shënjestrimi i grupmoshës 18-60 mund të shihet si një përpjekje e forcave ruse për të vrarë të gjithë burrat në moshë luftimi dhe riprodhimi. Prandaj, do të përmbushte kriteret ligjore të përpjekjes për të shkatërruar një grup të tërë kombëtar.
Muajin e kaluar Adam Oler, një ish-avokat i forcave ajrore amerikane, i cili është profesor i strategjisë së sigurisë në Kolegjin Kombëtar të Luftës në Uashington, argumentoi se një faktor i rëndësishëm në përpjekjen për të dënuar rusët për gjenocid ishte dëshmia e “listave të vrasjeve”. Ai tha se diplomatët amerikanë kishin “vënë në dukje prodhimin e listave të armikut nga Rusia që identifikonin kundërshtarët në Ukrainë. Lista e tillë ishte një taktikë e përdorur në Kamboxhia dhe Ruanda për të identifikuar njerëzit e destinuar për vendosje në kampe ose vrasje”.
Për Jordash, i cili ka shpenzuar dy dekada duke këshilluar qeveritë për konfliktet dhe të drejtat ndërkombëtare të njeriut, diskutimi në këtë fazë nëse ushtarët rusë, gjeneralët apo edhe Putini mund të ndiqen penalisht, është një shpërqendrim.
Ai argumentoi se në vend që ekspertët e së drejtës ndërkombëtare të mendojnë nëse ICC ose një gjykatë e caktuar do të ishte forumi më i mirë për një ndjekje penale, organizatat duhet të bashkëpunojnë me qeverinë e Kievit në mbledhjen e provave.
Hapi i parë vendimtar, tha ai, është “harta” e skenave të krimeve të mundshme të luftës ose krimeve të gjenocidit. Kjo do të thotë çminim i zonave të përfshira në mënyrë që hetuesit të mund të lëvizin në mënyrë të sigurt dhe më pas të sigurojnë vendin e ngjarjes për të siguruar që provat e mundshme të mos shkatërrohen.
Hapi tjetër do të ishte emërimi i një “hetuesi kryesor” i cili mund të marrë përgjegjësinë e plotë për mbledhjen dhe ruajtjen e provave të mundshme.
Ky proces mund të zgjasë javë, tha Jordash. Ai besonte se ndërsa gazetarët me qëllime të mira dhe të tjerët do të duan të vlerësojnë zonën sa më shumë që të jetë e mundur, ata përfundimisht mund të shkatërrojnë prova të dobishme.
Avokatët thanë se duhet mbajtur mend se Ukraina nuk është i vetmi rajon në botë ku kanë ndodhur krime lufte.
Sot Ali Muhammad Ali Abd-Al-Rahman , një ish-shef i milicisë sudaneze dhe aleat i të fortit sudanez të rrëzuar Omar al-Bashir, u përball me 31 akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit për rolin e tij në një konflikt pothuajse 20 vjet më parë. Gjyqi i tij është i pari para ICC-së për krimet në Darfur, në të cilat 300,000 njerëz u vranë dhe dy milionë e gjysmë u larguan nga shtëpitë e tyre, sipas shifrave të OKB-së.
