Kawesqar është një gjuhë që sot për sot, flitet vetëm nga 8 persona në të gjithë botën. Kjo gjuhë është e përbërë nga fjalë që në gjuhë të tjera nuk përkthehen dot me një fjalë të vetme.
“Nuk ka një ekuivalencë një me një për fjalët”, shpjegon për BBC eksperti gjuhësor Oscar Aguilera. Besohet se Kawesqar banuan në Patagoninë Perëndimore, rreth 10 000 vjet më parë.
Dëshmia e parë e njohur e gjuhës së tyre shfaqet vetëm midis 1688 dhe 1689, zbuluar nga aventurieri francez Jean de la Guilbaudière.
Fjalët e pakta që janë adoptuar nga spanjishtja kanë pësuar shndërrime fonetike. P.sh. fjala “barko” (anije), nga spanjishtja në Kawesqar thuhet “wárko”.
Etnolinguisti kilian Óscar Aguilera është përpjekur ta shpëtojë këtë gjuhë për 50 vjet, duke regjistruar një fjalor, duke regjistruar skedarë me zanore që zgjasin për orë të tëra, duke dokumentuar kështu leksikun. “Nëse një folës Kawésqari nuk është i sigurt për atë që thotë, ai nuk e thotë atë. Ai gjithmonë përdor mënyrën kushtore. Nga ana kulturore, ata refuzojnë mungesën e vërtetësisë. Personi që gënjen u tregon gishtin”, shpjegon ai.
Kawesqarët nuk do të thoshin kurrë se dikush i mori në telefon nga Londra. Duke qenë se nuk janë të sigurt që ky person ishte në Londër, thonë “mund të më ketë telefonuar nga Londra”. Sot, vetëm 8 njerëz flasin gjuhën kawesqar. Katër prej tyre janë të moshuar. Tre kanë lindur në vitet ‘60, brezi i fundit që e ka mësuar gjuhën si fëmijë, dhe vetëm një që nuk është anëtar i grupit etnik e flet atë: gjuhëtari Oscar Aguilera.
Sipas Muzeut Kilian të Artit Para-Kolumbian, në shekullin XIX popullsia e tij arriti në 4000 njerëz dhe shumica flisnin gjuhën e paraardhësve. Sidoqoftë, në fund të shekullit XIX, popullsia ra ndjeshëm në 500 njerëz dhe më pas në 150, në vitet ‘20. Aktualisht, ka rreth 250 Kawésqar në rajonin Magallanes, por ata janë njëgjuhësh, flasin vetëm spanjisht dhe nuk flasin gjuhën e paraardhësve të tyre. Kjo gjuhë, flitet në Kili, dhe për momentin flitet nga vetëm nga 8 njerëz në botë. Duke qenë një gjuhë e izoluar, është më e vështirë të zbulosh se nga vijnë fjalët, struktura apo gramatika e saj.
Kjo gjuhë është ndër gjuhët që UNESCO i konsideron të rrezikuara. “Problemi është se, në terma të përgjithshëm, nuk është një gjuhë praktike. “Është më mirë të mësosh spanjisht ose të studiosh anglisht”, thotë Aguilera.
