Imazhet e trupave të civilëve të vrarë në rrugët e qytetit Bucha, kanë çuar në dënimin ndërkombëtar të Rusisë .
Gjykata Ndërkombëtare Penale ka filluar hetimin për krimet e ndodhura në Ukrainë , ndërsa është ngritur edhe një ekip për të mbledhur prova. BBC nëpërmjet një analize shpjegon çfarë është gjenocidi apo krimet e luftës.
Çfarë është një krim lufte?
Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq shpjegon se edhe lufta ka rregulla. Këto janë të përfshira në traktatet e Konventës së Gjenevës dhe një varg ligjesh dhe marrëveshjesh ndërkombëtare. Civilët nuk mund të sulmohen qëllimisht, as infrastruktura që është jetike për mbijetesën e tyre. Disa armë janë të ndaluara . Veprat e rënda si vrasja , përdhunimi ose persekutimi masiv i një grupi njihen si krime kundër njerëzimit. Gjenocidi përkufizohet në të drejtën ndërkombëtare si vrasje e qëllimshme e njerëzve nga një grup i caktuar kombëtar, etnik, racor ose fetar. Si i tillë gjenocidi është një krim specifik lufte shumë më i madh. Ligji kërkon prova për të shkatërruar grupin.
Çfarë akuzash për krime lufte ka pasur në Ukrainë?
Nga hetuesit dhe gazetarët janë gjetur dëshmi të vrasjeve të qëllimshme të civilëve në Bucha, një qytet në periferi të Kievit dhe në zona të tjera aty pranë. Forcat ukrainase po ashtu thonë se kanë gjetur varre masive dhe se ka prova se civilët janë qëlluar për vdekje pasi u janë lidhur duart dhe këmbët. Javën e kaluar, Sekretari Amerikan i Shtetit Antony Blinken tha se Rusia kishte “shkatërruar ndërtesa banimi, shkolla, spitale, infrastrukturë kritike, automjete civile, qendra tregtare dhe ambulanca” – veprime që SHBA-të thanë se përbënin krime lufte. Në mars, një sulm rus në një teatër në Mariupol, dukej se ishte vendi i parë i konfirmuar i një vrasjeje masive. Fjala “fëmijë” ishte shkruar me shkronja gjigante jashtë ndërtesës.
Ukraina më parë e quajti sulmin ajror të Rusisë në spitalin e Mariupolit një krim lufte .
Si mund të ndiqen penalisht kriminelët e dyshuar të luftës?
BBC shkruan se ka pasur një sërë gjykatash të njëpasnjëshme që nga Lufta e Dytë Botërore duke përfshirë gjykatën që hetonte krimet e luftës gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë.
Sot Gjykata Ndërkombëtare Penale dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë kanë role që mbështesin rregullat e luftës. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë vendos për mosmarrëveshjet midis shteteve, por nuk ndjek penalisht individë. Ukraina ka nisur një çështje kundër Rusisë. Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC) GJNP-ja heton dhe ndjek penalisht kriminelët individualë të luftës që nuk janë para gjykatave të shteteve individuale.
A mundet GJNP të ndjekë penalisht shkeljet në Ukrainë?
Kryeprokurori i ICC-së, avokati britanik Karim Khan QC, thotë seka një bazë të arsyeshme për të besuar se krimet e luftës janë kryer në Ukrainë. Hetuesit do të shqyrtojnë akuzat e së kaluarës dhe të tashmes – duke shkuar deri në vitin 2013, përpara aneksimit të Krimesë nga Rusia nga Ukraina .
Nëse ka prova, prokurori do t’u kërkojë gjyqtarëve të GJNP-së të lëshojnë urdhër-arreste për të sjellë individë në gjyq në Hagë. Por ka kufizime praktike për fuqinë e tij. Gjykata nuk ka forcën e saj policore, kështu që mbështetet në shtetet individuale për të arrestuar të dyshuarit.
Rusia nuk është anëtare e gjykatës – ajo u tërhoq në vitin 2016. Presidenti Putin nuk do të ekstradojë asnjë të dyshuar. Nëse një i dyshuar shkon në një vend tjetër, ai mund të arrestohet ,por kjo është një “nëse” është shumë e madhe.
A mund të ndiqen penalisht presidenti Putin, gjeneralët apo udhëheqës të tjerë?
Është shumë më e lehtë t’i kapësh një krim lufte ushtarit që e kryen atë, sesa liderit që e urdhëroi atë. Hugh Williamson i Human Rights Watch – ekspert në mbledhjen e provave të krimeve të luftës në konflikte – thotë se ka prova të ekzekutimeve të shkurtra dhe abuzimeve të tjera të rënda nga forcat ruse.
Ai thotë se krijimi i “zinxhirit të komandës” është shumë i rëndësishëm për çdo gjyq të ardhshëm – duke përfshirë ose kur një udhëheqës ka autorizuar një mizori – ose ka bërë një sy qorr ndaj saj.
“Ka një episod interesant në raportin tonë në Ukrainë, ku një komandant udhëzon ushtarët të nxjerrin dy civilë dhe t’i qëllojnë për vdekje,” i tha ai BBC News. “Dy nga ushtarët kundërshtojnë këtë dhe atë komandë nuk është kryer. Pra, ka prova të qarta të disa incidenteve në ushtrinë ruse, por edhe një element komandimi dhe kontrolli për të.” GJNP-ja gjithashtu mund të ndjekë penalisht veprën penale të “luftës agresive”. Ky është krimi i një pushtimi apo konflikti të pajustifikuar, përtej veprimeve të justifikueshme ushtarake në vetëmbrojtje.
Filloi në Nuremberg, pasi gjyqtari i dërguar nga Moska bindi aleatët se udhëheqësit nazistë duhet të përballen me drejtësinë për “krime kundër paqes”. Megjithatë, profesori Philippe Sands QC, një ekspert për të drejtën ndërkombëtare në University College London, thotë se ICC nuk mund të ndiqte penalisht liderët rusë për këtë, sepse vendi nuk është nënshkrues i gjykatës.
Në teori, Këshilli i Sigurimit i OKB-së mund t’i kërkojë ICC-së të hetojë këtë vepër. Por përsëri, Rusia mund të vërë veton ndaj kësaj.
Pra, a ka ndonjë mënyrë tjetër për të ndjekur penalisht individët?
Efektiviteti i ICC – dhe mënyra se si e drejta ndërkombëtare luan në praktikë – nuk varet vetëm nga traktatet, por nga politika dhe diplomacia. Prof Sands dhe shumë ekspertë të tjerë argumentojnë se si Nuremberg, zgjidhja qëndron edhe një herë në diplomaci dhe marrëveshje ndërkombëtare. Ai u bën thirrje liderëve botërorë që të krijojnë një gjykatë të vetme për të ndjekur penalisht krimin e agresionit në Ukrainë.
