Liqeni i Ohrit qëndron në kufirin midis Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Një grup varkash të vogla prej druri peshkimi, të pikturuara me ngjyra të theksuara, lëvizin drejt bregut.
Peshkatarët dalin në liqen çdo mëngjes, duke filluar në 4 të mëngjesit, për të kapur troftën e Ohrit – e njohur në brigjet e saj shqiptare si “koran”. Ashtë një specie që ekziston vetëm në këtë liqen dhe është shumë e kërkuar në të gjithë rajonin për shkak të mishit të saj të shijshëm i cili zakonisht piqet në skarë. Ajo ka qenë e njohur këtu që nga koha e mesjetës.
Problemi është pikërisht ky, popullariteti tani po kërcënon ekzistencën e tij. Po të kthehesh pas në vitin 1990, kapja e peshkut në një vit kapte një sasi deri në 120 ton. Nga viti 2012-2018 kjo mesatare u zbrit në një shifër të përafërt me 61 ton në vit.
“Tridhjetë vjet më parë, ne mund të dilnim me rreth pesë grepa dhe të kapnim 30 kg” thotë Roland Bicja, një peshkatar nga Lin, një fshat piktoresk, i mbushur me lule të egra, në anën shqiptare të bregut të liqenit të Ohrit. “Tani, ne vendosim 100 grepa dhe mezi kapim 3 kg”.
Çdo familje këtu ka një histori të gjatë të lidhur me peshkimin, dhe secila shtëpi ka varkën e vet të ankoruar jashtë. Babai dhe gjyshi i Bices ishin të dy peshkatarë dhe ai e përshkruan daljen në liqen çdo mëngjes si një përvojë pothuajse shpirtërore: “Kur jam në varkë, është sikur babai im është akoma atje me mua”, shprehet ai.
Por Bicja dhe kolegët e tij e dinë se ata janë në një situatë të pasigurt. Ata duhet të kapin troftën e Ohrit për të ardhurat e tyre, por nëse e kapin shumë, mund të mos mbetet më – dhe nuk do të mbetet asnjë mjet jetese për shumë njerëz që punojnë në liqen.
Ohri është një nga liqenet më të vjetër në botë. Kjo është arsyeja pse Bicja dhe bashkëfshatarët e tij tani janë pjesë e një projekti që synon të rimbushë liqenin me troftë të Ohrit, duke i mbajtur peshkatarët të punësuar.
Ujërat e Ohrit janë të rrethuara nga male të mbuluara me dëborë, dhe qytete dhe fshatra të shumtë janë ulur në brigjet e tij nga të dy anët shqiptare dhe maqedonase.
Vendi është konsideruar prej kohësh një vend i shenjtë në Krishterimin Ortodoks, dhe qyteti më i madh maqedonas këtu – i quajtur gjithashtu Ohri – mendohet të ketë pasur 365 kisha, ose një për çdo ditë të vitit.
Alfabeti cirilik, i cili përdoret në shumë gjuhë sllave përfshirë rusishten, u praktikua gjithashtu në Shkollën Letrare të Ohrit. I gjithë liqeni u shpall Trashëgimi Botërore e Unescos në 1979 , për shkak të rëndësisë së tij kulturore dhe bukurisë së tij të jashtëzakonshme natyrore.
Sidoqoftë, ky vend i veçantë është nën kërcënim nga shumë dukuri të tjera. Ndërtimi dhe ndotja janë rritur gjithashtu gjatë dekadës së fundit për shkak të një bumi turistik . “Në vitin 1979 ishte e pacenuar”, thotë Mechtild Rössler, drejtor i qendrës së trashëgimisë botërore në Unesco. “Por me kalimin e kohës, ajo u bë një çështje shqetësuese.”
Vetë liqeni shpesh referohet si Galapagos Evropiane për shkak të numrit të lartë të specieve që nuk gjenden askund tjetër përveç tij. Gjithsej janë 212, që përfshin një larmishëri llojesh, nga algat dhe zooplanktonët te bimët, kërmijtë dhe krimbat.
Ka gjithsej 17 specie peshqish, nga të cilat tetë janë endemike. Liqeni përshkruhet nga shkencëtarët si “një muze i fosileve të gjalla”, thotë Spase Shumka, një profesor në Universitetin Bujqësor në kryeqytetin shqiptar të Tiranës.
Shumka shpjegon se liqeni është oligotrofik, “që do të thotë se është një liqen i pastër”. Kjo e bën ujin të pastër dhe të sigurt.
Speciet këtu kanë evoluar për të lulëzuar në këto kushte të pazakonta, përfshirë troftën e Ohrit.
Pas Luftës së Dytë Botërore, si Shqipëria ashtu edhe Maqedonia e Veriut qeveriseshin nga regjimet komuniste, këto të fundit si pjesë e ish-Jugosllavisë. Gjatë gjithë kësaj periudhe, situata mjedisore në të dy palët ishte mjaft e qëndrueshme.
Peshkimi kryhej vetëm nga ndërmarrjet shtetërore, dhe kështu që numri i troftës që kapej ishte i kontrolluar mirë.
Bicja kujton sesi, si fëmijë, ai shikonte nga shtëpia e tij dhe shikonte ujërat e pastër të liqenit të mbushur me peshq. “Ne nuk na lejohej t’i kapnim vetë ato ditë,” kujton ai. “Por unë zakonisht notoja vetëm dhe peshkoja me grepa, kur isha rreth 12 vjeç.”
Gjithçka ndryshoi në fillim të viteve 1990. Regjimet në të dy palët u shembën, duke sjellë një kaos të përhapur. Të gjitha rregullat dhe sistemet që kishin qenë më parë tashmë ishin zhdukur. Në veçanti Shqipëria vuante nga varfëria ekstreme. Me troftën e Ohrit akoma një nga peshqit më të njohur tregtarë në rajon, dhe autoritetet e dobëta që rregullojnë aktivitetin, shumë njerëz të dëshpëruar panë një mënyrë të thjeshtë për të fituar para. “Papritmas, të gjithë ishin në liqen,” kujton Bicja. “Kishte njëqind, ndoshta dyqind varka atje”.
Situata vazhdoi për vite me radhë, duke krijuar një dëm në popullatat e troftave që liqeni ende po përpiqet të rikuperojë, sipas Zoran Spirkovski, kreu i peshkimit dhe bujqësisë së aplikuar në Institutin Hidrobiologjik të Ohrit. Ai tregon se ai dhe kolegët e tij filluan të bashkëpunojnë me palën shqiptare në vitet 1990 për të gjetur një zgjidhje.
“Kishte një çelës të vjetër në Lin, i cili ishte përdorur për të kultivuar troftë ylberi gjatë periudhës komuniste,” thotë ai. “Kjo ishte një specie e huaj, e cila nuk është në përputhje me ligjet tona mjedisore. Por ne menduam që mjediset mund të rindërtohen.”
Nga pala maqedonase, aktualisht ekziston një ndalim i plotë për peshkimin e troftës së Ohrit derisa të mblidhen të dhëna të sakta. Nga pala shqiptare, megjithëse peshkimi kontrollohet më mirë sesa dikur, ekspertët besojnë se duhet të ketë një ndalim të kapjes së troftës. “Unë gjithmonë i hedh peshqit përsëri nëse janë të vegjël, por ju i shihni njerëzit që i mbajnë dhe i shesin”, thotë Bicja.
