Një raport i fundit paraprak i Kontrollit të lartë të Shtetit (KLSH) për inceneratorin e Tiranës ka gjetur një sërë problematikash me këtë koncesion, që nga mungesat dhe paqartësitë në lidhje me propozimin paraprak të projektit, te mosllogaritja e saktë e kostove për Bashkinë e Tiranës deri te keqorientimi i politikave për reduktimin e mbetjeve, duke mos qenë në linjë me objektivat kombëtare dhe europianë, pasi është kaluar direkt te incenerimi, kur duhet t’i kushtohej rëndësi ndarjes në burim dhe riciklimit.
Ndërkohë KLSH ka konstatuar se projekti ka rezultuar që në fillim i papërballueshëm për buxhetin e shtetit, ndërsa bashkisë Tiranë nga viti 2018 i janë dyfishuar kostot e pastrimit të qytetit, pikërisht për shkak të pagesave që ajo duhet t’u bënte inceneratorëve. Bashkia Tiranë ka paguar për periudhën 2018-2020 rreth 3.2 miliardë lekë (26.5 milionë euro) shtesë, krahas kostos së pastrimi prej 3.9 miliardë lekësh.
Prej vitit 2018 deri aktualisht, thekson KLSH, Bashkia Tirane dhe Ministria e Industrisë dhe Energjisë (MIE) janë duke paguar tarifën prej 29 euro/ton mbetje urbane për incenerimin e mbetjeve për një shërbim ende të pakryer, duke qene se inceneratori ende nuk është përfunduar si objekt industrial për djegien e mbetjeve urbane. “Aktualisht çmimi i paguar 29 euro/ton nuk është çmimi real i shërbimit qe kryhet, pasi kjo tarifë përfshin edhe incenerimin e mbetjeve proces i cili nuk është kryer deri me sot.
Procedura konkurruese për dhënien e këtij projekti me koncension nuk është kryer në përputhje me parimet e transparences dhe përcaktimet ligjore. Janë shkaktuar vonesa të konsiderueshme ne afatin e fillimit dhe vijimit te punimeve te projektit, si pasoje e veprimeve dhe mos veprimeve si dhe shmangies nga detyrimet e përcaktuara ne kontrate si nga Autoriteti Kontraktues (AK) ashtu edhe nga Koncensionari”, thuhet në raportin e KLSH.
KLSH thekson se “për shërbimin e depozitimit dhe trajtimit të mbetjeve, vihet re se si pasojë e mos përfundimit të ndërtimit të impiantit të trajtimit të mbetjeve, Koncensionari ende sot nuk ka trajtuar dhe asgjësuar asnjë sasi mbetjesh të marra në dorëzim. Pavarësisht mos kryerjes të procesit të trajtimit të mbetjeve, Bashkia Tiranë ka vijuar të kryejë pagesat e plota të tarifës për këtë shërbim”
Subjekt i auditimit ishin Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, si ish-Autoritet Kontraktor qe ka zhvilluar proceduren e prokurimit, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, si Autoriteti Kontraktues aktual dhe Bashkinë e Tiranës, si palë në vlerësimet paraprake dhe përdoruese të kësaj vepre. Periudha nën auditim ka përfshirë vitet 2017 – 2020, te cilat përkojnë me kohen e studimit të koncesionit dhe lidhjes së kontratës e në vazhdim.
Qe nga viti 2017, landfilli i Sharrës menaxhohet nga një shoqëri private, përfituese e koncesionit me propozim të pakërkuar “Për ndërtim landfilli, inceneratori dhe rehabilitimi i vend depozitimeve ekzistuese”. Deri më tani, në kuadër të këtij investimi është realizuar rehabilitimi i impiantit ekzistues, ndërsa sipas grafikut të punimeve ndërtimi i impiantit të incenerimit të mbetjeve është ende në proces. Ky është inceneratori i tretë i ndërtuar në vendin tone, krahas atij të Elbasanit dhe të Fierit.
KLSH thekson se Kostot kapitale për inceneratorët e rinj, si dhe funksionimi, mirëmbajtja dhe operimi në mënyrën e duhur të këtyre pajisjeve, nuk janë investim i vogël për qeveritë. Ata kushtojnë shumë për tu ndërtuar dhe për tu operuar, krahasuar me format e tjera të menaxhimit të mbetjeve.
Fillimisht Ministria e Financave theksonte në relacionet e saj se “vetë procedura koncesionare nuk do të ketë efekte shtese në buxhetin e shtetit pas kemi të bëjmë terësisht me nje investim privat”. Krahas kësaj Ministria parashtronte edhe se investitori kishte kapitalet e mjaftueshme cash, për të mbuluar të gjithë investimin, megjithatë nuk konstatohet ndonjë dokument provues në lidhje me këtë, vëren KLSH.
Pse u pranua një një projekt që nuk e përballonte dot buxheti
KLSH ka analizuar procedurën e dhënies me koncesion të inceneratorit të Tiranës, ku ka hasur parregullsi dhe mungesë të analizës së qartë të kostove dhe përfitimeve dhe angazhimeve financiare me të cilat do të përballej buxheti. Ndërsa fillimisht u tha se nuk do të ketë efekte në buxhetin e shtetit, rezultoi ndryshe.
Sipas raportit të KLSH-së, Projekti koncensionar/PPP i paraqitur nuk rezulton i planifikuar brenda tavaneve buxhetore të miratuara për Ministrinë e Mjedisit, parakusht i vendosur në nenin 22 te VKM-se m.575/2013 “Për miratimin e rregullave për vlerësimin dhe dhënien me koncension ppp”, me qëllim procedimin e mëtejshmen për miratimin paraprak te projektit.
Kjo pasi konstatohet se në studimin e fizibilitetit parashikohet që pagesa totale për një kohëzgjatje të projektit prej 30 vjetësh e mbulohet përkatësisht nga: Qeveria Shqiptare në masën 130,883,750 Euro pa TVSH Nga buxheti i bashkive në masen 91,784,500 Euro pa TVSH, për te cilat nuk ka ndonjë konfirmim zyrtar në lidhje me marrjen përsipër të këtij angazhimi buxhetor.
Në këtë kontekst, referuar ne relacionin shoqërues të projektaktit në paragrafin e fundit te pikës IX MM shprehet se: “Vetë procedura koncesionare nëse do të ketë një ofertues fitues dhe një kontrate të lidhur, nuk do të ketë efekte shtese në buxhetin e shtetit, pasi kemi të bëjmë tërësisht me një investim privat, madje buxhetit të shtetit do t’i shtohet vlera e Fee koncesionare që do të detyrohet të paguajë subjekti”.
Në lidhje me projektimin e investimit jashtë tavaneve buxhetore të miratuara të MM, sqarohet se meqenese bashkitë e qarkut Tiranë, si aio e Vorës, Kavaiës Kamzës nuk disponoinë të ardhura të mjaftueshme, për përballimin e kostove të depozitimit të mbetjeve në impiant, propozohet që këto institucione të mbështeten nga Qeveria Qendrore, ku Bashkia e Tiranes do të marrë përsipër të mbulojë kostot e depozitimit për minimumi 700 ton/dite.
Po në këtë shkresë sqarohet se skenari bazë i operimit citohet se është 700 ton/dite dhe skenari pesimist është 550-650 ton/ditë, informacion ky i cili ndryshon nga çfarë paraqitej në studimin e fizibilitetit për skenarin bazë prej 550-800 ton/ditë.
Bashkia Tiranë për vitin e pare do marrë përsipër të financojë 1,000,000 Euro = me 34,365 ton/ditë mbetje dhe diferencën do e përballojë me vlerat financiare nga buxheti i vetë dhe Qeveria Qendrore.
Nga analiza e të dhënave, KLSH ka konkludoi se mungesa e vendimmarrjes së Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave, në cilësinë e vlerësuesit dhe miratuesit paaraprakish te të gjitha projekteve koncesionare dhe të partneritetit publik privat (PPP), nga pikëpamja e implikimeve fiskale, individuale apo në grup për shpenzimet buxhetore, deficitin buxhetor, qëndrueshmërinë e borxhit publik dhe detyrimet kontingjente eventuale, ne propozimin e opera tori ekonomik “Integrated Energy B. V” shpk, për incineratorin e Tiranës, shpreh në mënyrë eksplicite papërballueshmë inë dhe/ose paqëndrueshmërinë si edhe ndërmarrjen e angazhimeve publike që rrezikojnë në mënyrë të konsiderueshme përballueshmërinë dhe efektivitetin e projektit.
Bashkisë Tiranë iu dyfishuan kosto për pastrim pas inceneratorit, paguhet kur nuk merret shërbimi
Në mënyrë eksplicite grupi i auditimit ka gjeneruar të dhënat mbi shpenzimet e Bashkisë Tiranë për landfillin e Sharrës, objekt i projektit te investimit i cili është në fokus të këtij auditimi.
Këto shpenzime paraqiten në trend te ndjeshëm rritës, ku vetëm për vitet 2017 dhe 2018 shpenzimet janë përballuar vetëm nga të ardhurat e veta të bashkisë dhe për vitet 2019 dhe 2020, ky program buxhetor është mbështetur nga transfertat e kushtëzuara dhe të pakushtezuara.
Konkretisht, nga një vlerësim financiar prej 15,000,000 leke për vitin 2015 deri në 1,080,000,000 leke për vitin 2020, ku peshën kryesore e zë Transferta e Kushtëzuar për realizimin e shpenzimeve që lidhen me tarifën koncesionare për sasi mbetjesh të depozituara në landfill, referuar kjo detyrimeve kontraktuale.
KLSH konstaton se vihet re qartësisht se, shpenzimet buxhetore të Bashkisë Tiranë në momentin e nënshkrimit të kontratës koncesionare për “Ndertim landfilli, inceneratori dhe rehabilitimi i venddepozitimeve ekzistuese Tiranë, propozuar nga operatori ekonomik “Integrated Energy B.V shpk”, janë dyfishuar jo vetëm krahasuar me periudhën 2015-2017, por kanë rënduar buxhetin e shtetit (për aq kohë sa rimbursohet ende nga MIE) me 2-fishin e vlerës për vitet 2018-2020.
Kjo ka ardhur si shkak i tarifës koncesionare të depozitimit te mbetjeve urbane prej 29 Euro/ ton mbetje urbane, për të cilën subjektet e përfshira në auditim nuk kanë vendosur në dispozicion asnjë evidencë për negocimin paraprak të saj me operatorin ekonomik koncesionar.
